ENDOMETRİOZİS

ENDOMETRİOZİS NEDİR?

Endometriozis, rahim içini döşeyen endometrial hücrelerin rahim dışında yerleşerek üremesidir. Kadınlarda adet kanaması, her ay rahim iç tabakasını döşeyen hücrelerin dökülmesi ile olur.

Bu hücrelerin bir kısmı da geriye doğru giderek tüplerden karın boşluğuna dökülür. Adet kanı içinde canlı rahim iç tabakası hücreleri vardır.

Genelde batın içine dökülen bu hücreler vücudun bağışıklık mekanizmaları tarafından yok edilir. Ancak bazı kadınlarda bu mekanizmalar iyi çalışmaz ve muhtemelen de genetik yatkınlık ile endometrial hücreler karın zarı üzerine yerleşerek üremeye başlarlar.

Endometriozisin en sık karşılaşılan varyasyonu çikolata kisti olarak bilinen endometriomadır. Çikolata kisti ve tedavisi ile ilgili sorularınızın cevapları için Çikolata Kisti ve Tedavisi sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.

ENDOMETRİOZİS NEDENLERİ

Endometriozis, nedeni tam olarak belli olmamakla birlikte,  ailevi yatkınlık gösteren kompleks genetik hastalıktır. Oluşumunda en fazla rağbet gören teori retrograd menstruasyon (adet kanının geriye doğru batın içine akma) teorisidir.

ENDOMETRİOZİS TANISI

Endometriosis hastalığı en çok karın zarını ve yumurtalıkları (üzerinde odaklar veya içinde çikolata kistleri) tutar. Bunun dışında rahim ve kalın barsağın son bölümü olan rektum arasına yerleşerek rektovajinal septum endometriosisini oluşturur.

Hastalık genelde ilerleyici bir karakter gösterir ve yaygınlığı ancak laparoskopi ile anlaşılır. Endometriozis teşhisinin tek ve en kesin yolu Laparoskopidir.

ENDOMETRİOZİSİN EVRELERİ

Endometriozisin yaygınlığına göre hastalık 4 evrede sınıflandırılır; Evre I, II, III, ve IV. Evreleme için laparoskopi şarttır. Laparoskopi esnasında gözlenen Endometriozis'de;

• Odaklarına,
• Yapışıklık olup olmamasına,
• Endometrioma kisti (çikolata kisti) varlığı ve büyüklüğü ile
• Makat-vajen arası boşluğun kapalılığına

göre evrelendirme yapılır.

Evre I’de batın içinde sadece milimetrik endometriozis odakları var iken, Evre IV’de yaygın endometriozis odakları, çikolata kistleri ve yaygın yapışıklıklar olabilmektedir.

ENDOMETRİOZİS BELİRTİLERİ

Endometriozisten etkilenen olguların hekime başvuru şikâyetleri pelvik ağrı (kasık ağrısı), kısırlık ve kitledir. Bazen de hiçbir şikâyet olmaksızın rutin jinekolojik kontrollerde çikolata kistleri fark edilebilirler.

Kronik pelvik ağrı endometriozisin en sık şikayetlerinden biridir. Ağrı kendisini;

1. Adet ağrısı;
2. Adet ile ilişkisiz ağrı
3. Cinsel ilişki esnasında ağrı olarak gösterebilir.

Ağrı kasık ve alt batında değişik yerleşimde, vasıfta ve şiddette olabilir. İlginç olarak ağrının varlığı endometriozisin yaygınlığı ile direkt ilişkili olmayabilir.

Başka deyişle, hastada Evre I endometriozis olabilir ve hastayı gerçekten çok olumsuz etkileyebilen kronik ağrı olabilir. Diğer yandan hastada Evre IV endometrozis olabilir ve hiç ağrı olmayabilir.

ENDOMETRİOZİS TEDAVİSİ

Endometriozis hastalığının tedavisi, ilaç tedavisi ve cerrahi tedavi (Endometriozis ameliyatı) olarak iki şekilde yapılır.

Endometrioziste İlaç Tedavisi

• Endometriozis olgularında ilaç tedavisi, pelvik ağrı semptomunu azaltmak amaçlı kullanılır.
• Çocuk isteği olmayan dönemde, endometriozis tedavisinde ağrıyı gidermek için kullanılan ilaçların endometriozis seviyesini geriletmeye yönelik bir etkisi yoktur.
• En yaygın kullanılan ilaçlar progesteron içerikli haplardır. Hastada var olan  ağrı şikayetini belirgin olarak geçirirler.  
• İlaveten doğum kontrol hapları, ağrı kesiciler gibi ilaçlar da kullanılabilirler.

Endometrioziste Cerrahi Tedavi (Endometriozis Ameliyatı)

Ağrı ile birlikte ve özellikle 3 cm’den büyük çikolata kisti olan olgularda laparoskopi yapılması düşünülebilir. Ancak laparoskopinin iyi ellerde yapılması önem arz eder.

Çünkü overe yapılan bütün girişimlerin hemen ve daima yumurtalık rezervini azaltması yönünde olumsuz etkileri bulunmaktadır. Bu nedenle endometriozis kapsamında overe yapılan girişimler ehil ellerde yapılmalıdır.

Endometriozis ameliyatı olan evli kadınların, çocuk istekleri varsa, ameliyat sonrasında bir tüp bebek uzmanı tarafından yumurtalık rezervi değerlendirilmesi yaptırmalarını öneririz.

Evli ve çocuk isteği olan çiftler, eğer kadında yumurtalık rezervi çok düşükse  endometrioma ameliyatı öncesinde embriyo dondurmayı da düşünebilirler.

Henüz evlenmeyi planlamayan bekar kadınlar ise endometriozis ameliyatı öncesinde yumurta dondurma tedavisi ile doğurganlıklarını koruyabilirler.

ENDOMETRİOZİS KİMLERDE GÖRÜLÜR?

• Ailesini tamamlamış olan ve doğum kontrol yöntemi olarak tüp bağlanması için laparoskopi yapılan olguların %6-12’sinde değişik evrelerde endometriozis odakları bulmak mümkündür.
• Gebe kalmakta sıkıntı (infertilite) endometriozisin diğer bir başvuru nedenidir. Yapılan çalışmalarda infertilite nedeni ile başvuran kadınların %15-55’de değişik yaygınlıkta endometriozis saptanmıştır. Bununla birlikte endometriozis-kadın infertilitesi neden sonuç ilişkisi, özellikle erken evre (Evre I, II) endometriozisli olgularda kesin değildir.
• İleri evre (Evre III, IV) olgularda her iki tüp-yumurtalık anatomik ilişkisini bozacak yapışıklıklar gelişmesi nedeni ile infertilite gelişebilmektedir. Erken evre (Evre I, II) endometrozisli olgularda ise karın içindeki, bağışıklık sistemi ile ilgili olabilecek değişikliklerin infertiliteye katkıda bulunduğu düşünülmektedir.

ÇİKOLATA KİSTİ ENDOMERTİOMA)

Yumurtalık içindeki endometriozis kistlerine, çikolata kisti (endometrioma) adı verilir. Çikolata kistleri hemen daima iyi huyludur; pratik olarak endometrioma kist çeperinde kanser olma ihtimali çok düşüktür (4-6 / 1,000).

Çikolata kistlerinin vajinal ultrasonografide tipik görüntüleri olduğu için vajinal ultrasonografinin tanısal değerliliği %90’nın üzerindedir. Bu nedenle biz, endometriomaları, büyüklüklerinden bağımsız olarak, kanser endişesi ile ameliyat etmemekteyiz.

ENDOMETRİOZİS VE TÜP BEBEK

Eğer çiftin ilave gebe kalamama nedeni yok ise, laparoskopik endometrioma alınması sonrası 1 yıl içinde %50-55 olgu kendiliğinden gebe kalır. Ameliyattan sonra 1 yıl içinde gebelik elde edilememiş ise bu durum başarısızlık olarak kabul edilir ve hasta tüp bebeğe refere edilmelidir.

Ayrıca aşağıda belirtilen durumlar varlığında hasta ön planda tüp bebeğe yönlendirilmelidir;

1. Bayan yaşı 38 üzerinde olması;
2. Gebe kalamama süresi (kısırlık, infertilite) 3 yıldan uzun olan olgular;
3. Eşlik eden sperm problemi varlığı (özellikle ağır sperm problemi varlığı; sayının 5 milyon/ml altında olması ve hareketliliğin %20’nin altında olması);
4. Laparoskopide her iki tüp etrafında yaygın, kalın yapışıklık varlığı. Bu yapışıklıklar laparoskopik yolla açılsalar bile laparoskopi sonrası tekrar oluşma riskleri fazladır.

Tüp bebek kararı verilmiş endometriomalı olgularda, tüp bebek tedavisi öncesi, tüp bebeğe hazırlık kapsamında cerrahi yolla kistin alınmasının gebelik oranlarına katkısı olmadığı gibi, her türlü cerrahi müdahale yumurtalık rezervinde azalmaya neden olabildiği için ameliyat yapılmasını önermemekteyiz.

Ancak rektovajinal septum endometriozisinde genellikle bu bölgeye yerleşmiş bir nodül bulunur. Ağrılı adet görme, ağrılı cinsel ilişki ve ağrılı defekasyon en sık rastlanılan belirtilerdir. Laparoskopi ile nodülün alınması gerekir.

Endometriozis tekrarlayabilen bir hastalıktır. Olguların yarısında cerrahi işlemi takiben hastalık tekrarlayabilir.

Endometrozis varlığı ve yaygınlığının (şiddeti; erken/ileri evre olması), tüp bebekte gebe kalma üzerine etkisi tartışmalıdır. Prof. Dr. Hakan Yaralı’nın son 15 yılda yapmış olduğu 3 yurt dışı çalışmada, biz, endometriozis varlığı ve şiddetinin, endometriozis olmayan olgular ile karşılaştırıldığında, tüp bebekte gebe kalma üzerine herhangi bir olumsuz etkisi olmadığını gözlemledik.

Tüp bebek uygulaması, endometriozis tekrarlaması açısından, sanılanın aksine, önemli bir risk faktörü yüklemez. Belçika’dan yapılan bir çalışmada, yine sanılanın aksine, tüp bebekten ziyade, aşılama için yumurtalıkların uyarılması, endometriozis tekrarlama riskini daha fazla arttırmaktadır.